[RELACJA] Ukraina od wschodu do zachodu: wizje przeszłości

Stosunek władz państwa do własnej historii i pochodzenia, udział w świętach państwowych, promowanie własnej wersji historii – ideologia, wystąpienia publiczne głów państw, treści oświatowe ferowane młodzieży – to wszystko określane jest wspólnym mianem polityki historycznej. Jest ona z zasady zależna przede wszystkim od aktualnego stanowiska władz państwowych, jednak wpływ na nią mają także podmioty prywatne: media czy zwykli obywatele, którzy własnym postępowaniem „głosują” za tym, które wydarzenie jest dla nich ważne (np. poprzez upamiętnianie pomników, oddawanie czci wybranym postaciom historycznym). Tematowi przekonań i mentalnych podziałów wśród Ukraińców, oraz problemom uwarunkowań historycznych w stosunkach polsko-ukraińskich poświęcona była piątkowa (2-go marca br.) konferencja naukowa „Wizje przeszłości na Ukrainie Zachodniej i Wschodniej” organizowana przez Instytut Historii Polskiej Akademi Nauk i Muzeum Historii Polski. Gośćmi konferencji byli: profesor Wołodymyr Kułyk z Instytutu Studiów Politycznych i Etnicznych Ukraińskiej Akademii Nauk w Kijowie,  profesor Tomasz Stryjek z Instytutu Studiów Politycznych PAN oraz doktor Jenny Alwert z Uniwersytetu w Lipsku. Wszyscy goście starali się wyczerpująco przybliżyć nam arkana ukraińskich polityczno-historycznych zawiłości.

Wszyscy  zaproszeni goście niewątpliwie byli zgodni co do jednego: Ukraina, biorąc pod uwagę stosunek ludności do własnej historii, podzielona jest na dwie umowne części: wschodnią i zachodnią. Prof. Kułyk zwracał uwagę na odmienne, czasem wręcz wykluczające się dwie wizje historii uznawane przez mieszkańców Wschodniej i Zachodniej Ukrainy. Zarówno prof. Kułyk jak i prof. Stryjek potwierdzili występowanie dwóch konkurencyjnych narracji historycznych:

·         wschodniosłowiańskiej (inaczej postsowieckiej) oraz

·         nacjonalistycznej (przez prof. Stryjka nazwanej środkowoeuropejską). 

Wyznawcy narracji wschodniosłowiańskiej uznają się za część większego podmiotu trwale związanego z Rosją, dostrzegają podobieństwa swojego języka do języka rosyjskiego, dążą do ponownego zjednoczenia wschodu, zaś w integracji z Unią Europejską upatrują głównie zagrożenia. Wśród zwolenników tej narracji (co zauważył prof. Stryjek) nie ma żądań co do rozliczania się z tzw. ciemnymi kartami historii ukraińskiej. Drugi model nazwany nacjonalistycznym czy środkowoeuropejskim podkreśla znaczenie ukraińskiej niepodległości oraz jej europejskich cech. W tym modelu  na plan pierwszy przebija się samodzielność i odrębność Ukrainy.

Źródło: www.muzhp.pl

Jak stwierdza prof. Kułyk, pierwsza z narracji bardziej charakteryzuje nastawienie mieszkańców wschodniej części Ukrainy, drugi zaś wyznają mieszkańcy zachodniej części kraju. Centrum Ukrainy natomiast uważana jest za swoisty bufor – miejsce ścierania się dwóch narracji. Pamiętać jednak należy o tym, że nastawienie do historii oficjalnie obowiązujące na Ukrainie, zależy przede wszystkim od aktualnych władz kraju. To one bowiem mają kontrolę nad oświatą i państwowymi mediami, gdzie ideologia jest rozpowszechniania, serwowana społeczeństwu. W związku z tym polityka historyczna, zwłaszcza w minionym dwudziestoleciu, ulegała znacznym wahaniom. Tak np., podczas gdy prezydent Juszczenko wyznawał podejście nacjonalistyczne, kolejny – Janukowycz uchodzi raczej za zwolennika narracji wschodniosłowiańskiej.

Prof. Kułyk podkreślał wpływ mediów – zarówno państwowych jak i prywatnych, a także cerkwi prawosławnej, gdzie dominuje agitacja związana z ideologią wschodniosłowiańską. Kułyk przedstawił też wyniki ankiet dotyczących stosunku do różnych świąt państwowych oraz do wybranych kontrowersyjnych postaci historycznych wśród mieszkańców wschodniej i zachodniej Ukrainy. Myślę, że właśnie owe badania najlepiej ukazywały różnice dzielące wschód i zachód kraju. Odrębności te (jak podkreślali wszyscy goście) często są wykorzystywane przez polityków, którzy zamiast łagodzić niezgodności - pogłębiają je, aby cynicznie wykorzystać je do swoich prywatnych celów.

Źródło: www.muzhp.pl

Doktor Jenny Alwert zgodziła się i potwierdziła tezę o podziale Ukraińców. W swym przemówieniu podkreśliła jednak, że istnieją w ukraińskiej historiografii także symbole wspólne dla „obu Ukrain”, a ich znaczenie odczytywane jest przez całe społeczeństwo w jednakowy sposób. Za przykład podała narodowego ukraińskiego poetę – Tarasa Szewczenkę. Ten odbierany jest pozytywnie przez cały naród. Uważa się go za narodowego wieszcza Ukrainy. Dr Alwert stwierdziła, że Szewczenko dla Ukraińców jest mniej więcej tym, kim dla Polaków jest Mickiewicz.  Nazwiskiem poety nazwanych jest wiele ulic, placów czy parków na Ukrainie. Na portretach przedstawiany jest jako ojciec narodu ukraińskiego. Miejsce jego pochówku jest miejscem konsolidującym cały naród ukraiński - miejscem, gdzie różnice dzielące Ukraińców zacierają się. Dowód? Prosty obrazek: czerwone kwiaty (składane zwykle przez zwolenników orientacji prorosyjskiej) zaraz obok kwiatów niebieskich i żółtych (symbolizujących Ukrainę niepodległą), razem spoczywają u podnóża grobu Szewczenki. Dr Alwert podkreślała też, że Szewczenko nie jest jedynym tego typu symbolem.

Ostatni wypowiadał się prof. Stryjek. W swej wypowiedzi skupił  uwagę na stosunkach polsko- ukraińskich w kontekście prowadzonej przez oba kraje polityki historycznej. W związku z tym podzielił historię stosunków Polski z Ukrainą na 2 okresy: od 1991 do 2007 roku, kiedy to dominujące elity opowiadały się za pojednaniem obu, oraz politykę po roku 2007 do dnia dzisiejszego. Najpełniejszym  wyrazem polsko – ukraińskich relacji do 2007 roku było uchwalenie w roku  2003 przez parlamenty obu krajów odpowiednich deklaracji i dokumentów, zapowiadających wzajemne przebaczenie. Sytuacja ta zmieniła się w 2007 r. wraz ze zmianą rządów i zepchnięciem lewicy na margines. Wtedy w świadomości Polaków pojawiła się niejako chęć rozliczenia z historią. Z czasem zaczęto wymagać tego także od strony ukraińskiej – tak zrodził się spór. Choć obecne kontakty z Ukrainą można uznać za dobre, nie można uznać ich za stałą bezwzględną. W rzeczywistości „równowaga wzajemnych roszczeń” jest dość krucha i mało stabilna.

Po przemówieniach dr Alwert oraz prof. Kułyka i prof. Stryjka, nastał czas na zadawanie pytań i ewentualne komentarze widzów. Wielu z nich wracało w swoich uwagach do idei Rzeczypospolitej Obojga Narodów, pytało o możliwość bliższej integracji Polski i Ukrainy. W komentarzach usłyszeć można było oburzenie postawą ukraińskich polityków, wykorzystujących różnice dzielące naród. Pytania dotyczyły miedzy innymi  polityczności mediów oraz przyczyn podziału Ukraińców.

Konferencja „Wizje przeszłości na Ukrainie Zachodniej i Wschodniej” była okazją do bliższego poznania naszych wschodnich sąsiadów oraz ich historii. Myślę, że wielu uczestników uzmysłowiło sobie, jak bardzo historia może wpłynąć na wzajemne stosunki między państwami, czasami wręcz stając się ich kluczowym elementem. Bez wątpienia takie konferencje to dobra okazja na wzajemne poznanie Polaków i Ukraińców, uzmysłowienie ile rzeczy nas łączy, ile dzieli.

           

***

Suplement: 

I - (króciutki) przewodnik po bohaterach narodowych Ukrainy Zachodniej

II - galeria zdjęć dot. polityki historycznej Ukrainy

Bohdan Chmielnicki – „Hetman Ukrainy”, wódz powstania 1648 r., w polskiej historiografii zapamiętanego jako „Powstanie Chmielnickiego”. Wg. historiografii Ukraińskiej, nosiło ono znamiona narodowo-wyzwoleńczego. W jego trakcie doszło m.in. do ugody Hadziackiej, na mocy której w miejsce Rzeczypospolitej Obojga Narodów powstać miała Rzeczpospolita Trojga Narodów – Polaków, Litwinów i Rusinów. Ugoda nigdy nie weszła w życia, zaś powstanie zakończyła umowa Perejasławska, oddająca Ukrainę pod panowanie rosyjskie. Co ciekawe, umowa ta miała charakter Unii Realnej, co oznaczałoby, że w świetle obowiązującego prawa międzynarodowego, Ukraina teoretycznie uzyskała podmiotowość należytą niepodległemu państwu.

Jeśli szukać polskiego odpowiednika, to byłby nim: Tadeusz Kościuszko.

Iwan Franko – jeden z najwybitniejszych humanistów ukraińskich doby pozytywizmu. Pisarz, poeta, naukowiec, aktywista socjalistyczny. Przez całe życie mocno powiązany z inteligencją galicyjską. Zmarł w 1916 r. we Lwowie. Jego grób wybudowano na Cmentarzu Łyczakowskim. Dziś, imieniem Iwana Franki nazwano m.in. Uniwersytet Lwowski.  

Jeśli szukać polskiego odpowiednika, to byłby nim: Stefan Żeromski.

Myhajło Hruszewski – legendarny, pierwszy prezydent Ukraińskiej Republiki Ludowej – państwa funkcjonującego jako niepodległe w latach 1918 – 1920. Myhajło Hruszewski był jego głównym architektem.

Jeśli szukać polskiego odpowiednika, to byłby nim: Ignacy Paderewski.

Taras Szewczenko – poeta, pisarz, „wieszcz” Ukrainy i Ukraińców. Ma swój pomnik w każdej najmniejszej miejscowości Ukrainy Zachodniej, jego twórczością zachwycają się wszyscy od wschodu do zachodu. Jego „Testament” publikujemy poniżej:

Kiedy umrę to na wzgórzu

Wznieście mi mogiłę,

Pośród stepu szerokiego

Ukrainy miłej.

Aby łany rozłożyste

I brzeg Dniepru stromy

Można było widzieć, słyszeć

Jego grzmiące gromy.

Gdzie uniesie z Ukrainy

Do sinego morza

Wrażą krew... dopiero wtedy

I łany, i wzgórza .

Wszystko rzucę i ulecę

Do samego Boga,

Aby modlić się... aż dotąd

Ja nie uznam Boga.

Pochowajcie mnie i wstańcie,

I kajdany rwijcie,

I posoką, wrażą juchą,

Wolność swą obmyjcie.

Mnie zaś w wielkiej już rodzinie,

W kraju wolnym, nowym,

Pamiętajcie wspomnieć czasem

Dobrym, cichym słowem.

Jeśli szukać polskiego odpowiednika, to byłby nim: Juliusz Słowacki.

Pomnik Chmielnickiego w Kijowie (fot. Konstanty Chodkowski)

Pomnik Iwana Franki vis a vis Uniwersytetu Lwowskiego

Prospekt Swobody - Pomnik Tarasa Szewczenki we Lwowie

Cmentarz Łyczakowski:napis w języku angielskim zamazany w przededniu otwarcia memoriału  (po prawej).

Kamieniec Podolski: pomniki upamiętniające bohaterów ZSRR często  budowane są w bezpośrednim sąsiedztwie pomników hołdujących ideałom nacjonalistycznym.

Kozacki zespół ludowy podczas festiwalu folkowego w podkijowskim Pierogowie

Relacja: Paulina Ludorf

Suplementy: Konstanty Chodkowski